Bezpieczeństwo żywnościowe w Europie wobec suszy, inflacji i niedoborów wody

7 czerwca obchodziliśmy World Food Safety Day. Warto zatem wiedzieć, jak susza i inne ryzyka klimatyczne wpływają na bezpieczeństwo żywnościowe.

W ostatnich dekadach obserwujemy dramatyczne pogłębianie się suszy – według raportu Konwencji ONZ ds. Zwalczania Pustynnienia (UNCCD), od 1990 do 2020 roku zjawisko suszy nasiliło się na powierzchni zajmującej aż 77,6% Europy, a obecnie wysuszone jest niemal 96% powierzchni kontynentu. Wiosna 2025 zapisała się jako jedna z najsuchszych od ponad wieku w krajach Europy Zachodniej (UK, Niemcy, Holandia, Belgia), co zagrażało prawie ⅓ obszarów UE. Raport KIPPRA dla rządu Kenii (PDF) wskazuje, że susza w latach 2008–2011 objęła ponad 11 milionów ludzi, prowadząc do strat szacowanych na ~12 mld USD, co znacząco wpłynęło na PKB.

Skutki ekonomiczne są ogromne. Roczne straty w rolnictwie UE sięgają 28,3 mld €, przy czym susze odpowiadają za ponad połowę tych strat – to aż 6% całkowitej wartości produkcji rolno‑zwierzęcej. W USA silna susza w latach 2012–2013 przyniosła straty rzędu 35 mld USD w samym Midwest, ograniczając PKB kraju o 0,5–1 %, czyli ok. 75–150 mld USD. OECD prognozuje, że do 2100 roku roczne straty spowodowane przez suszę w Europie mogą wzrosnąć do 65 mld € rocznie, natomiast ECB ostrzega, że może to zredukować PKB strefy euro nawet o 15 %. IPCC przewiduje, że do 2050 r. globalne ceny zbóż mogą wzrosnąć o nawet 29 % (scenariusze RCP 6.0 oraz SSP 1, 2 i 3), a liczba ludzi zagrożonych głodem zwiększy się o dodatkowe 183 mln – głównie w Afryce i Azji.

Dodatkowo, niedobory wody wpływają na jakość i bezpieczeństwo żywności, zakłócają łańcuchy dostaw (np. transport rzeczny przez wysychające rzeki), zwiększają koszty energii (np. hydropower) i negatywnie wpływają na zdrowie pracowników rolnych . W efekcie bezpieczeństwo żywnościowe przestaje być oczywiste także w krajach rozwiniętych: w UK poziom „food secure” gospodarstw spadł z 87 % do 83 % w latach 2019–2023, co wiąże się bezpośrednio z klimatyczną inflacją żywności.

Wg danych EPRS (European Parliamentary Research Service), już dziś ponad 20% ludności UE żyje w regionach, gdzie występuje chroniczny stres wodny.  Warto zauważyć, że wiele krajów, w tym Hiszpania, Francja i Włochy, już teraz zmuszone są ograniczać zużycie wody w rolnictwie i rozważają wdrożenie systemów priorytetyzacji dostaw wody – co może oznaczać trwałą reorganizację produkcji żywności i czasowej niedostępności niektórych produktów. W lutym–marcu 2023 r. Asda i Morrisons wprowadziły limit trzech sztuk warzyw (m.in. pomidory, ogórki, papryka) w związku z niedoborami spowodowanymi złymi warunkami pogodowymi w Europie Południowej i północnej Afryce. W 2024 r. susza i rekordowe upały spowodowały spadek zbiorów kasztanów o ok. 90%, eksport praktycznie zamarł, a greccy rolnicy ostrzegają, że bez wsparcia dojdzie do pustynnienia regionów górskich.

W Polsce rolnicy już zgłaszają spadki plonów o 40–50 % w wielu uprawach, co przekłada się na systematyczny wzrost cen owoców i warzyw na poziomie ok. 30 % rok do roku. Globalnie zmiany klimatu przyczyniają się do podwyżek cen żywności nawet o 3 % rocznie.  

Jednym z najostrzejszych efektów suszy jest redukcja opłacalności dotychczas wydajnych upraw. W Europie spadek plonów kukurydzy, soi i słonecznika sięga kilkunastu procent i skutkuje rezygnacją z ich uprawy lub wysoką kosztownością i ryzykiem ekonomicznym. Międzynarodowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC) przewiduje, że do 2050 r. ceny zbóż mogą wzrosnąć globalnie od 1 % do aż 29 %, a w niektórych regionach (np. Afryka, Azja) zagrożenie głodem może nasilić się o dodatkowe 183 mln ludzi. Bezpieczeństwo żywnościowe przestaje być oczywiste także w krajach rozwiniętych: w UK poziom „food secure” gospodarstw spadł z 87 % do 83 % w latach 2019–2023, co wiąże się bezpośrednio z klimatyczną inflacją żywności.

Nie tylko w dniu tak istotnym jak World Food Safety Day ale każdego dnia, kluczowe jest uświadomienie, że inwestycja w adaptację – np. nawadnianie, uprawy odporne na suszę, ubezpieczenia – to nie koszt, lecz konieczność dla przyszłości bezpieczeństwa żywnościowego.