Raport EKObarometr potwierdza, że Polacy stają się coraz bardziej obojętni na kwestie ekologiczne. Po okresie wzrostu entuzjazmu (ed. V) i świadomości (ed. VI), rok 2025 przynosi „zahamowanie, graniczące z obojętnością” - tak podsumowuje redakcja raportu. Aż 36% Polaków można zaliczyć do segmentu Eko Obojętnych, a tylko 26% do Eko Entuzjastów - mimo że to wzrost o 2-3 p.p. w stosunku do poprzedniej edycji, trend nie jest optymistyczny.
Najważniejsze wartości Polaków to zdrowie, rodzina i bezpieczeństwo a ekologia - choć uznawana - zajmuje w rankingu miejsce dopiero za wygodą i komfortem życia, prawem do życia, patriotyzmem czy satysfakcją. Co ciekawe, tematem oznaczonym najwyżej w obszarze bezpieczeństwa i jego wpływu na jakość życia, była odpowiednia odległość od zakładów stwarzających zagrożenie awarii przemysłowej, czyste powietrze czy dostęp do sieci wodociągowej. To pokazuje świadomość społeczną i dbałość o własne bezpieczeństwo, natomiast nie są to zagadnienia postrzegane przez pryzmat zrównoważonego rozwoju, regulacji zabezpieczających dostęp do czystej wody czy analizy wpływu awarii na otoczenie.
W deklaracjach Polacy częściej dbają o finanse niż o środowisko: ponad połowa wskazuje, że ich proekologiczne zachowania motywuje głównie ekonomia i oszczędności, a nie troska o planetę. Pokazuje to, że ogólna wiedza środowiskowa jest na dobrym poziomie, ale zależności na linii klimat – środowisko – zdrowie – ekonomia niestety nie.
Co Polacy najczęściej robią dla środowiska?
Najpopularniejsze zachowania proekologiczne w codzienności to:
Jednak inwestycje w OZE czy wybór transportu niskoemisyjnego deklaruje zdecydowanie mniejsza grupa, a duża część społeczeństwa nie zamierza ich wprowadzić – a to właśnie te rozwiązania są najbardziej efektywne a na ich realizację możliwe jest pozyskanie dofinansowania.
Zielona komunikacja i greenwashing
Jak podaje zespół Sotrendera - Partnera 7. Edycji raportu EKObarometr, treści ekologiczne stanowiły zaledwie 1% wszystkich analizowanych postów na Facebooku (dane z 187 tys. postów, 658 marek), co oznacza spadek zainteresowania „eko-tematami” w social media. Największe zaangażowanie użytkowników generowały posty branż: bankowość, telekomunikacja, sieci handlowe. Z drugiej strony - rośnie nieufność wobec greenwashingu: aż 60% respondentów uznaje, że eko-slogany są używane wyłącznie do celów promocyjnych. Sektory energetyczny i transportowy są postrzegane jako najmniej wiarygodne pod względem zielonej komunikacji, choć przedsiębiorstwa inwestujące w rowery miejskie postrzegane są jako bardziej odpowiedzialne i proekologiczne.
Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na zagadnienia ocenianie jako istotne dla ankietowanych a które są rzadko używane w ogólnym dialogu w obszarze zmiany klimatu czy zrównoważonego rozwoju. Są to zagadnienia związane z bezpośrednim komfortem i bezpieczeństwem życia – na przykład niski poziom hałasu, odpowiednia odległość od obiektów uciążliwych, bliskość komunikacji publicznej, bliskość terenów zielonych. Chcąc docierać do społeczeństwa, należy kierować się słowami kluczami, bezpośrednimi korzyściami i np. zamiast mówić o błękitno-zielonej infrastrukturze, warto podkreślać budowanie nowych terenów zielonych i zwiększanie dostępu do parków czy lasów.
Motywacje i bariery
Raport wskazuje, że za większością proekologicznych działań stoją kwestie finansowe. Najczęściej wprowadzane zmiany mają na celu oszczędność i efektywność, np. ograniczanie zużycia prądu, wody czy plastiku. Polacy są w tym względzie pragmatyczni: „bycie eko” musi się opłacać. Społeczeństwo jest zatem otwarte na zmiany o ile generują oszczędności – to powinna być wskazówka do budowania komunikacji, edukowania o zależnościach i korzyściach w imię własnego dobrobytu a nie tylko globalnych celów. Jak wskazuje Eurobarometr 2024, 75% respondentów zgadza się, że podjęcie działań w sprawie zmian klimatu doprowadzi do innowacji, które zwiększą konkurencyjność przedsiębiorstw z UE (29% całkowicie się zgadza, 46% raczej się zgadza). Sugeruje to, że kwestie finansowe powinny być motorem zmiany a ich większa dostępność może poprawić innowacyjność rynku europejskiego.
Jaka jest perspektywa globalna?
W dużej mierze pokrywa się z wynikami EKObarometru. Kryzys zaufania do „eko-świata” jest zjawiskiem uniwersalnym. W USA i Europie od kilku lat spada zaufanie do haseł green marketingu. W Niemczech i Francji ponad połowa konsumentów deklaruje brak wiary w proekologiczne deklaracje firm. Choć regulacji i wydanych wyroków dotyczących wprowadzania w błąd w kwestiach środowiskowych jest bardzo dużo, zielona komunikacja nadal jest postrzegana jako dobry chwyt marketingowy. Wzrost „eko-obojętności” widoczny jest w krajach o wysokiej inflacji i presji ekonomicznej - tam ochrona środowiska schodzi na dalszy plan, choć to właśnie ona oraz skutki zmian klimatu często wpływają na stan gospodarski, ochrony zdrowia czy wysokości ubezpieczeń. Jak wskazuje Peoples’ Climate Vote 2024, największe badanie opinii o klimacie na świecie, które objęło 77 krajów i 87% populacji globu, 56% ludzi na całym świecie rozmyśla o zmianach klimatu codziennie lub co tydzień. Aż 80% osób chce, by ich rządy zaostrzyły działania klimatyczne, 72% popiera szybki przejście na odnawialne źródła energii a 81% opowiada się za ochroną i przywracaniem przyrody. 79% wspiera sprawiedliwość klimatyczną i oczekuje, że państwa bogate będą wspierać te uboższe. Co uderzające, prawie dwie trzecie (63%) respondentów zaczyna brać pod uwagę skutki zmian klimatu, podejmując decyzje takie jak miejsce zamieszkania, pracy czy zakup – to pokazuje nieco większą świadomość społeczną niż ta wskazana w EKObarometrze.
Kiedy spojrzymy na wyniki Peoples’ Climate Vote 2024, 71% mieszkańców małych państw wyspiarskich obawia się obecnie zmian klimatu bardziej niż w 2023, co jest wynikiem znacznie wyższym od średniej światowej 53%. Pokazuje to, że dopóki skutki zmiany klimatu i kryzysy środowiskowe nie są odczuwalne „na własnej skórze” poziom deklaratywności i postaw proekologicznych jest znacznie mniejszy niż w społecznościach bezpośrednio dotkniętych skutkami zmiany klimatu.
Potrzebna jest rzetelna edukacja
Polacy często kierują się motywacjami ekonomicznymi, natomiast globalna większość oczekuje silnego zaangażowania rządów i sektorów odpowiedzialnych a nie tylko indywidualnych zachowań. Polska, plasująca się w grupie krajów UE o umiarkowanej świadomości, mogłaby lepiej komunikować skalę globalnego poparcia jako narzędzie edukacji i mobilizacji społecznej.
Zarówno ONZ, jak i UE podkreślają konieczność skutecznych kampanii edukacyjnych i systemowego wsparcia dla obywateli w transformacji energetycznej i ekologicznej. Obserwowany wzrost dezinformacji oraz teorii spiskowych pokazuje, że zdobywanie rzetelnej wiedzy jest trudne i często niedostępne dla znacznej części społeczeństwa. Jeśli nie zostaną wprowadzone instrumenty łagodzące koszty transformacji (np. dopłaty, wsparcie dla najuboższych), wrośnie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyk systemowych - możliwe będą protesty społeczne, rosnący populizm antyekologiczny i poważne opóźnienia w realizacji celów klimatycznych. Generalizowanie pojęć oraz brak odpowiedniej komunikacji doprowadzają do podziałów społecznych oraz powierzchownego rozumienia zależności między klimatem a gospodarką i zdrowiem.
Podsumowanie
Raport EKObarometr 2025 pokazuje, że bez realnego wsparcia, edukacji i zachęt ekonomicznych, nawet najlepsze intencje „zielonej” transformacji mogą zderzyć się z barierą codzienności, kosztów i zniechęcenia społecznego. Wyzwaniem jest sprawić, by bycie eko przestało być „modą” czy przymusem, a stało się naturalnym stylem życia, oszczędnością, dobrym nawykiem - wspieranym systemowo, ekonomicznie i informacyjnie.
Źródła:
https://climatepromise.undp.org/news-and-stories/worlds-largest-survey-climate-change-out-heres-what-results-show
https://europa.eu/eurobarometer/api/deliverable/download/file?deliverableId=88210
Program Climate Leadership jest działaniem realizowanym przez UNEP/GRID-Warszawa w odpowiedzi na rezolucję UNEP/EA.4/L.5, przyjętą podczas 4. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (UNEA-4).
Rezolucja ”Rozwiązanie Problemów Środowiskowych Poprzez Zrównoważone Praktyki Biznesowe” wezwała biznes do transformacyjnego wysiłku dla sprostania globalnym wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym.